Portret Jana Ludwika Wolzogena

[po 1668].
papier, miedzioryt
13 x 10 cm (odbitka obcięta)
Biblioteka Narodowa, nr inw. G.30541
Zbiory graficzne Biblioteki Wilanowskiej

Rycina przedstawia półpostać teologa na neutralnym tle. Poniżej napis: Iohannes Lvdovicvs Wolzogen, Austriacus Liber Baro in Tarenfelt, S. Vlrich && Reformatorum sacris promum addictus, sed ex Austria ejectus. Socinianam religionem amplexus est. Nat. A. 1596 d. Den. A. 1658 in Silesia aet. 62.
Miedzioryt jest wzorowany na rycinie Lamberta Visschera zamieszczonej w dziele Johannis Ludovici Wolzogenii […] Opera omnia, exegetica, didactica et polemica […], Amsterdam 1668, wydanym jako t. VIII Bibliotheca Fratrum Polonorum.
Jan Ludwik Wolzogen, baron von Tarenfeldt, Freiherr von Neuhäusel (1599–1661) był osiadłym w Polce austriackim filozofem, teologiem i matematykiem. Urodził się w bogatej katolickiej rodzinie arystokratycznej w Nowych Zamkach, obecnie leżących na terytorium Słowacji. Choć jego macierzystym językiem był niemiecki, pisał w języku polskim i łacińskim. W latach 1638-1655 podróżował po Europie, nawiązując kontakty z antytrynitarzami. Został członkiem zboru braci polskich. Po przyjęciu antytrynitaryzmu przeniósł się do Polski, aby uniknąć prześladowań. Działał głównie w Gdańsku i Rakowie. Należał do radykalnego odłamu. Głosił skrajny pacyfizm chrześcijański odrzucając posługiwanie się bronią pod jakimkolwiek pretekstem (także w obronie własnej), a nawet dochodzenie swoich krzywd przed sądem. Postulował znaczne złagodzenie poddaństwa chłopów. Pisał komentarze do Biblii utrzymane w duchu socynianizmu. Napisał Compendium religionis Christiana, w którym zanegował pojęcie Trójcy Świętej jako niezgodne z podstawami chrześcijaństwa. Jego najbardziej znanym dziełem są Uwagi do medytacji metafizycznych René Descartes’a (wydanie polsko-łacińskie Warszawa 1959), zawierające krytykę myśli kartezjańskiej z punktu widzenia empiryzmu (m.in. postulat traktowania człowieka jako całości cielesno-duchowej i negację istnienia idei wrodzonych). Wolzogen był jednym z najważniejszych socyniańskich krytyków Kartezjusza, wykazywał w swym traktacie, że idea Boga nie jest wrodzona, lecz ukształtowana przez umysł. Uważał, że wszystkie idee mają swoje źródło w doświadczeniu, zaś źródłem poznania Boga jest objawienie.
Zmarł w Szlichtyngowej.

H. Widacka, Katalog portretów osobistości polskich i obcych w Polsce działających, t. 5, Suplementy, Warszawa 1995, poz. 6045; P. Kosiński, Zagadnienie pochodzenia idei Boga w ujęciach Kartezjusza i J. L. Wolzogena, „Ogrody Nauk i Sztuk” 5, 2015, s. 23–31
Agata Pietrzak