Lambert Visscher (około 1631-po 1691)
Amsterdam, 1668
papier, miedzioryt
22,3 x 14,2 cm
Biblioteka Narodowa, nr inw. G.9715
Kolekcja Czetwertyńskich
Rycina powstała jako frontispis do dzieła Johanna Crella Opera Omnia, Exegetica, Didactica Et Polemica: Magnam partem hactenus inedita. Adjecti sunt indices 1 Locorum S. Scripturae explicatorum 2 Rerum Memoralium & Phrasium S. Scripturae. Johannis Crellii Franci Operum Exegetorum Tomus Tertius: Omnia hactenus inedita  (Amsterdam 1668), wydanego jako tom trzeci Bibliotheca Fratrum Polonorum. Przedstawia popiersie duchownego na neutralnym tle, w owalu. W otoku napis: IOHANNES CRELLIUS FRANCUS. NATUS EST HELMETSHEMII ANNO MDXC, DENATUS RACOVIAE ANNOS NATUS XLIII. m.X.d.VI. Owal wsparty na cokole, na którym napis: In Effigiem Iohannis Crelli Franci oraz łaciński sześciowiersz: Crellius hoc oculos, haec ora modesta gerebat: / Sic animo mitis cum pietate fuit. / Hunc citò mors rapuit nimis; at per viva manebit / Scripta, quibus vivos post sua fata docet. / Haec lege, qui (a) mores, qui (b) Sacra volumina nosse, / Qui cupis (c) accenso caelitus igne frui. Poniżej znajduje się objaśniająca tekst legenda: a. Ethica. b. Commentaria. c. Tract[atus] de Sp[iritu] S[ancto].
Jan Crell (1590–1633) teolog ariański. Urodził się w bawarskim Hellmitzheim (obecnie część miasta Iphofen). Był synem luterańskiego pastora. Studiował filologię i filozofię na uniwersytecie w Altdorfie. Uciekając przed prześladowaniami religijnymi w 1612 roku osiadł w Polsce. Był wykładowcą greki na Akademii Rakowskiej, zaś w latach 1616-1621 rektorem tej uczelni. Od 1622 roku służył jako minister zboru Braci Polskich w Rakowie. Współpracował z Joachimem Stegmannem przy wydaniu w roku 1630 niemieckiego tłumaczenia Nowego Testamentu rakowskiego. W Rakowie ukazała się drukiem większość jego pisanych po łacinie traktatów: Ad librum Hugonis Grotii quem de satisfactione Christi (1623); De Deo et eius attributis (1630); De uno Deo Patre libri duo (1631); Prima ethices elementa (1635). Za najważniejsze dzieło Crella uznawana jest praca o wolności sumienia i tolerancji wydana w 1637 roku C. Vindiciae pro religionis liberate. Wskazywał w niej na brak tolerancji jako przyczynę wojen i nienawiści, która uniemożliwia ludziom wspólne funkcjonowanie w państwie. Uznawał tolerancję za podstawę spokoju społecznego. Swoje poglądy wywodził z elementarnej zasady równości wszystkich ludzi wobec Stwórcy, skąd wynika równość wszystkich wyznań chrześcijańskich oraz wszystkich obywateli względem państwa. Wolność religijna oznaczała dla niego nie tylko swobodę w wyznawaniu poglądów przez innych uznane za błędne czyli wolność wyznania, ale także na zezwoleniu wykonywania odmiennych praktyk i obrządków, a więc wolność kultu, a ponadto na możliwości szerzenia i propagowania swych poglądów wszystkimi środkami, które nie wiążą się z użyciem siły. Jan Crell należy do największych myślicieli socyniańskich działających na terenie Rzeczypospolitej na początku XVII stulecia.

H. Widacka, Katalog portretów osobistości polskich i obcych w Polsce działających, t. 1, Warszawa 1990, poz. 764; Hollstein’s Dutch and Flemish etchings, engravings and woodcuts ca. 1450-1700. Vol. 40, Cornelis de Visscher, Cornelis Visscher, Hendrick Jansz Visscher, Lambert Visscher, Roosendaal 1992. M. Kędzierski, Crell a Locke – dwa spojrzenia na kwestię tolerancji, „Pressje”, teka 14,  2008, s. 161–173; J. Kolarzowski, Idea tolerancji w XVII-wiecznej Europie, „ALBO albo. Problemy psychologii i kultury” 2014, z. 1, s. 157–168
Agata Pietrzak