De iterato  Sociniano irenico iterate ad Christianos Admonitio, Sive Pseudo-Irenici… Danielis Zwickeri…
Jan Amos Komeński
Amsterdam, Johannes Pascovius, Johann Theophil Kopydlansky, 1661
[3] k, 212 s; in octavo
Archiwum Państwowe w Poznaniu, nr inw. APP 01.G/41/2
proweniencje: 1. ex bibl. Opitiana – XVII–XVIII w; 2. Bibliothek der Johanniskirche Lissa zu Posen – piecz.

Komeński był nieprzejednanym wrogiem socynian, głównie z powodu odrzucenia przez nich Pisma Świętego jako źródła poznania. Bracia polscy nie rezygnowali z żadnej okazji, by Comeniusa pozyskać do swej konfesji, mając wiele uznania dla jego intelektu. Pierwsze kontakty z arianami miał Komeński już w Prerovie w 1608 roku. W Lesznie odwiedzali go m. in. Christian Schlichting, Joachim Stegmann, Johann Ludwig von Wolzogen i Martin Ruar. W 1638 roku Jonasz Schlichting zabiegał u Komeńskiego o przyjęcie do leszczyńskiej szkoły swego syna. Spotykał się z arianami także w Amsterdamie. Ofiarowywali Komeńskiemu swe dzieła; ten odpowiadał na nie polemikami, w których nie stronił od inwektyw pod adresem socynian zarzucając, że przy pomocy obłudnych twierdzeń próbują uwieść prawowiernych chrześcijan. Zarzucał arianom, że ich wiara jest w istocie wiedzą, a ich doktryna prowadzi do ateizmu. Wrogość ta przejawiała się także w zabiegach Komeńskiego, by po wygnaniu arian z Polski nie przyjmowano ich w Siedmiogrodzie.
Dzieło jest jedną z polemik Komeńskiego z gdańszczaninem Danielem Zwickerem (1612–1678) i dotyczy dziela Irenicum Irenicorum, seu reconciliatoris Christianorum hodiernorum norma triplex… (Amsterdam 1658), które zyskało sławę skandalicznego. Zwicker twierdził, że wystarczającą podstawą dla chrześcijańskiej jedności jest wiara, że Chrystus był Synem Bożym i władcą Kościoła. Stał na gruncie, że teologia powinna opierać się na wybranych fragmentach doktryn różnych wyznań.
Książka trafiła do zbiorów biblioteki parafii św. Jana jako dar Opitzów.

M. Janeczek, Katalog starych druków Archiwum Państwowego w Poznaniu, Poznań 2016, poz. 600, s. 182; L. Chmaj, Komeński a Bracia Polscy, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 3, 1958, s. 133–156; Z. Ogonowski, Socynianizm. Dzieje, poglądy, oddziaływanie, Warszawa 2015, s. 169–172
Kamila Szymańska