Wyd. Franz Nesemann
Leszno, Ottomar Eisermann, 1894
IV, 22 s.
Muzeum Okręgowe w Lesznie, Biblioteka, nr inw. 1453
zakupiono w 1963

Edycja rękopisu Komeńskiego wydana wraz z Vindicationis famae et conscientiae calumniae tertia et quarta Mikołaja Arnolda jako dodatek do sprawozdania leszczyńskiego gimnazjum na zakończenie roku szkolnego w 1894 roku przez nauczyciela tej szkoły, dr Franza Nesemanna (1836–1902). Edycja krytyczna, opatrzona obszernymi komentarzami i objaśnieniami w przypisach, oparta na porównaniu druku znajdującego się w Dreźnie i rękopisów ze zbiorów leszczyńskiego archiwum Jednoty. Tłumaczenie na język niemiecki ukazało się w przekładzie Wilhelma Bickericha na łamach „Aus Lissas Vergangenheit. Quellen und Forschungen zur Geschichte Lissas”, Heft 3, 1904, zaś edycję polską opublikowano w tłumaczeniu Jana Olejnika na łamach „Ziemi Leszczyńskiej” (zeszyty 1 i 2 z 1932 roku). Polskie wydanie powstało w oparciu o tekst Nesemanna.
Publikacja przedstawia opis spalenia Leszna autorstwa Komeńskiego, który powstał z przyczyn praktycznych: miał służyć podczas kolekt wśród zamożnych ewangelików Europy zachodniej. Komeński pisał rozgoryczony, z poczuciem żalu z powodu osobistej straty życiowego dorobku i zaprzepaszczenia szansy jedności braci czeskich, którzy utracili swoje miejsce.

J. Dworzaczkowa, Zniszczenie Leszna w roku 1656, [w:] Reformacja i kontrreformacja w Wielkopolsce, Poznań 1995, s. 279–310.
Kamila Szymańska