N. J. C. V. P. Elisaei Klage und Trauer über Eliae seligem Abscheiden und sein Nachruhm entworffen in einer Christlichen Leichen-Predigt …
Adam Samuel Hartmann
Wschowa, Johann Christoph Wild, 1689
28 s., 4°
Polska Akademia Nauk Biblioteka Kórnicka, nr inw. 11215
Z księgozbioru Tytusa Działyńskiego (1796–186), notowany w katalogu W.K. Kielisińskiego pod nr 8494

Adam Samuel Hartman do czasu spalenia Leszna w 1656 roku sprawował obowiązki ministra Jednoty braci czeskich i rektora gimnazjum  leszczyńskiego. W latach 1657–1659 odbył podróż do Holandii, Anglii i Francji dla pozyskania funduszy na obdudowę wspólnoty protestanckiej w Lesznie. Po powrocie do Wielkopolski ponownie objął stanowisko rektora reaktywowanej szkoły. Potop szwedzki zrujnował braci czeskich również finansowo, dlatego Hartmann dorabiał, układając mowy pogrzebowe, z których kilka zostało wydanych drukiem. W ten nurt wpisuje się jego utwór na cześć zmarłego seniora Jednoty, Jana Bytnera. Bytner, jako zwierzchnik kościoła, cieszył się powszechnym szacunkiem współbraci, którzy po jego śmierci dnia 18 marca 1675 roku urządzili mu okazały pogrzeb.  Uroczystość ta, która odbyła się mimo zakazu biskupa poznańskiego, stała się okazją do zamanifestowania obecności wiekopolskiego protestantyzmu. Autor mowy dobrze znał zmarłego, gdyż od 1673 roku współpracował z nim, pełniąc funkcję konseniora braci czeskich.

Estreicher XVIII, 50; J. Łukaszewicz, O Kościołach braci czeskich…, Poznań 1835, s. 381; M. Janeczek M., Archiwalne starodruki – mało znany wycinek zespołu Akt Braci Czeskich,  „Przegląd Archiwalno-Historyczny” 1, 2014, s. 199.
Aneta Falk