Decyzja przyjęcia religii braci czeskich oraz polityka osiedlania w swych dobrach religijnych emigrantów z Czech, Moraw, Śląska, a także Węgier i Szkocji miała zasadnicze znaczenie dla pozycji rodu Leszczyńskich. Ustalone zasady prawne funkcjonowania wielowyznaniowej i wieloetnicznej wspólnoty w obrębie Leszna oraz ich przestrzeganie wpłynęły na dobrobyt ekonomiczny miasta zasiedlonego przez wykwalifikowanych rzemieślników i kupców. Znaczne grono wykształconych duchownych, prawników, lekarzy oraz literatów, wsparte mecenatem Wieniawitów, zaowocowało powstaniem w Lesznie ważnego ośrodka wymiany myśli.
Sytuacja demograficzna, wyznaniowa i społeczna miasta w przeciągu kilku lat uległa gwałtownym i trwałym przeobrażeniom, które zaciążyły na wizerunku Leszna praktycznie do lat 20. XX wieku: wpłynęła zwłaszcza na konfesyjny skład mieszkańców oraz model kultury i kierunki skąd czerpano wzory. Najważniejszą rolę w dziele zorganizowania miasta o skomplikowanym składzie mieszkańców, którymi byli – przynajmniej do początków XVIII wieku – Czesi, Niemcy, Ślązacy, Polacy, Żydzi, a także mniej liczni Szkoci, Węgrzy i Włosi; bracia czescy, katolicy, luteranie, kalwiniści posługujący się różnymi językami, reprezentujący rozmaite tradycje i zwyczaje, odegrał dziedzic miasta, Rafał VI Leszczyński, który w 1633 roku doprowadził do ugody pomiędzy największymi wyznaniami, a później tę linię rządów kontynuował jego syn, Bogusław I (ok. 1612–1659) i wszyscy następni właściciele miasta, którzy byli katolikami. Bogusław nadał Lesznu w 1636 roku ordynację, która regulowała całość życia w mieście, także kwestię współżycia reprezentantów wszystkich wyznań. Osiągnął to zapewniając wolność wyznania i prawo do posiadania własnej świątyni oraz ustanawiając parytet m.in. we władzach miejskich. Dzięki tym rozwiązaniom Leszno było jednym z nielicznych w Polsce miast, gdzie nie dochodziło do religijnych wojen mimo istnienia wyznaniowej mozaiki.
Gdy w 1642 roku Bogusław I Leszczyński dokonał konwersji na katolicyzm ani bracia czescy ani luteranie nie musieli obawiać się o swój los. Decyzja Bogusława I była pragmatyczna i wynikała z dbałości o karierę polityczną w czasach, gdy protestantom zamykano drogę do wysokich urzędów. Kolejni dziedzice Leszna: Leszczyńscy i od 1738 roku Sułkowscy byli katolikami; następcą Bogusława I był jego wuj, biskup łucki Bogusław II. Wszyscy oni potwierdzali dotychczasowe wolności dla ewangelickich poddanych, a nawet wstawiali się za nimi w sytuacjach konfliktu z hierarchią katolicką. Znamienne, że w Lesznie nigdy nie ulokowano klasztoru, który pełniłby misję rekatolizacji mieszkańców. Tym samym nie dopuszczono do większych tarć społecznych na tle religijnym.
Rola szlacheckich patronów – tak Leszczyńskich, jak i innych rodów wielkopolskich – znaczna była zwłaszcza w parafiach Jednoty. Do zboru polskiego należała niemal wyłącznie szlachta, do czeskiego niedawni emigranci, do niemieckiego reprezentanci mieszczaństwa.