Bracia czescy to wyznanie wyrosłe z nauki Jana Husa, z jego radykalnej frakcji – taborytów. W 1457 roku jedna z grup pod wodzą biskupa praskiego Jana Rokyčany osiadła we wsi Kunwald na wschodzie Czech, by wieść skromne życie według wskazań Ewangelii, zachowując surowy rygoryzm moralny zakazujący zabaw, sprawowania urzędów, odwoływania się do sądów, służby wojskowej i składania przysiąg. Każdy członek wspólnoty zobowiązany był do utrzymywania się z pracy własnych rąk. W zamian gmina oferowała pomoc ubogim, chorym i starym. W 1467 roku duchowni waldeńscy wyświęcili pierwszych biskupów; tym samym zerwano całkowicie związek z Kościołem utrakwistycznym i katolickim. Pod koniec XV wieku do wspólnoty zaczęli napływać ludzie wykształceni i zamożni oraz szlachta. Członkowie wspólnoty przykładali dużą wagę do samodzielnej lektury Biblii i książek religijnych przez wiernych. Pozytywny stosunek do sztuki czytania rzutował na stan edukacji i kulturę piśmienniczą braci czeskich. W XVI wieku przewagę uzyskał łagodniejszy kierunek, ale nie uchroniło to Jednoty przed prześladowaniami. W 1548 roku represje dosięgły uczestników konfederacji wymierzonej przeciw cesarzowi Ferydnandowi I. W ich wyniku na wygnanie do Prus Książęcych udały się rzesze braci czeskich. Niektórzy z nich osiedli w dobrach wielkopolskiej szlachty, która udzieliła im schronienia, np. Ostrorogów, Górków, Krotowskich czy Leszczyńskich. Wyznanie braci czeskich przyjął około 1547 roku dziedzic Leszna Rafał V Leszczyński (ok. 1526–1592) – wówczas starosta radziejowski. Wówczas powstała w mieście parafia tego wyznania. Inne działały w m.in. w Poznaniu, Toruniu oraz Ostrorogu, który pełnił do lat 30. XVII wieku rolę głównej siedziby Jednoty na ziemiach polskich. Po klęsce protestantów w bitwie na Białej Górze pod Pragą w 1620 roku, nastąpiła druga fala prześladowań Jednoty. W ich wyniku w 1628 roku osiadło w Lesznie około 2 tysięcy braci czeskich. Po upadku Ostroroga w wyniku wygaśnięcia tamtejszej protestanckiej linii rodu – Leszno stało się „stolicą” Jednoty, w której rezydował senior. Wnet przeniesiono tu archiwum, bibliotekę i seminarium. W mieście funkcjonowały trzy parafie Jednoty: czeska (wygasła w początkach XVIII wieku), polska (działająca do końca XVIII wieku; nabożeństwa w języku polskim odbywały się sporadycznie jeszcze w okresie międzywojennym) oraz niemiecka, która przetrwała do 1945 roku. Bracia czescy, mimo iż w latach 30. XVII stulecia połączyli się z Kościołem ewangelicko-reformowanym i jako odrębny Kościół przestali istnieć, zachowali w Lesznie odrębności tak w kwestiach liturgii, jak zwyczajów, zachowując tożsamość odwołującą się do husyckich początków Jednoty.