Altes und neues vom Zustande der Evangelisch-Lutherischen Kirchen im Königreiche Polen
Christian Siegmund Thomas
[S.l. Wrocław] 1754
144 s; in octavo
Polska Akademia Nauk Biblioteka Kórnicka, nr inw. 115335
nabyto do zbiorów najpewniej przed 1924

Drugie wydanie pracy historyczno-statystycznej, dotyczącej Kościoła luterańskiego w Polsce, autorstwa Christiana Siegmunda Thomasa (1695–1751). Thomas, pastor i literat, który losy swe związał z Lesznem, urodził się na Śląsku w rodzinie mieszczańskiej. Uczył się gimnazjum w Zgorzelcu, a następnie, mimo problemów finansowych i zdrowotnych, studiował teologię w Lipsku, doskonaląc się jednocześnie w sztuce głoszenia kazań. Pełnił funkcję pastora w kilku pomniejszych miejscowościach, a ostatecznie, w 1737 roku, osiedlił się w Lesznie, gdzie zaoferowano mu zaszczytny urząd pastora kościoła św. Krzyża. Thomasa czekało niełatwe zadanie ze względu na trudną sytuację prawną ewangelików w ówczesnej Polsce; starał się o rozwój gminy i zabezpieczenie stanu materialnego kościoła, przeprowadzał konwenty, dążył do uzyskania stałego przedstawicielstwa ewangelików w sejmie.
Pozostawił spory dorobek pisarski, głównie z zakresu historii Kościoła i statystyki. Ustalał dane pastorów, gmin i kościołów, opracował wykaz 66 leszczyńskich uczonych (Lesna erudita Lutherana) oraz zbiór wiadomości o znaczących osobistościach Bojanowa. Prezentowane dzieło jest jedynym w dorobku Thomasa, w którym autor wykroczył poza ramy statystyki kościelnej. Zawarł w nim wykaz literatury dotyczącej dziejów luteranizmu w Polsce, zestawienie wszystkich ówczesnych 22 miast i 65 wiosek Polski, gdzie istniały gminy luterańskie i działali pastorzy, a także wykaz kościołów utraconych oraz liczne materiały do biografii pastorów ewangelickich.

K. Estreicher XXXI, 155; A. Wilecki, Thomas Christian Siegmund, [w:] Słownik biograficzny Leszna, red. B. Głowinkowska i A. Konior, Leszno 2004
Magdalena Marcinkowska