Die Abhaltung des polnischen Gottesdienses Legaten-Fond zur Abhaltung Polnischer Gottesdienste
poszyt różnych dokumentów
1861–1921
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Konsystorz Ewangelicki Poznań, sygn. 5002

Do polskiej parafii Jednoty należała głównie szlachta, zamieszkująca odległe od Leszna miejscowości. Już w latach 20. XX wieku polskie nabożeństwa odbywały się sporadycznie, a frekwencja na nich bywała niska. Z tego powodu władze zwierzchnie w Poznaniu rozważały możliwość likwidacji etatu dla polskiego kaznodziei z powodów finansowych. Po przejściu na emeryturę Johanna Friedricha Cassiusa w 1854 roku sytuacja stała się szczególnie trudna. Na krótko uciszył ją legat Edmunda Potworowskiego w kwocie 500 talarów. Problemem był również brak duchownych znających biegle język polski. Na początku XX wieku kazania głosił po polsku Bruno Mowitz, duchowny luterański, przyjeżdżający do Leszna z Lasek koło Opatowa. Na nabożeństwa polskie przybywało po kilka osób, a czasem nawet uczestniczyli w nich leszczyńscy katolicy. W obronie polskich nabożeństw wystąpił pastor Wilhelm Bickerich, argumentując, że powody finansowe nie mogą być powodem ich likwidacji. W korespondencji z Konsystorzem dowodził wielowiekowych tradycji istnienia polskiej parafii w Lesznie.
Prezentowany na wystawie list jest odpowiedzią Aleksandra Karczewskiego ze Śremu na decyzję o zawieszeniu polskich kazań w 1904 roku. W liście kierowanym po pastora Mowitza domagał się utrzymania polskich nabożeństw. Żądaniom tym sprostał Wilhelm Bickerich, wówczas jeszcze biernie znający język polski, który od 1905 roku odprawiał polskie nabożeństwa, odwiedzał podeszłych wiekiem parafian w ich domach. W 1914 roku formalne związki z parafią utrzymywały tylko cztery kalwińskie rodziny szlacheckie: Potworowscy z Parzęczewa i Zielęcina, Karczewscy ze Środy, Opitzowie z Witosławia oraz Józef Lossow z Gryżyny. Wraz ze śmiercią Bickericha posługa w języku polskim została definitywnie zniesiona.

O. Kiec, Protestantyzm w Poznańskiem 1815–1918, Warszawa 2001, s. 122–127
Kamila Szymańska